Sygnaliści w zamówieniach publicznych

Już 25 września 2024 roku zacznie obowiązywać ustawa z dnia 14 czerwca 2024 roku o ochronie sygnalistów (Dz.U. 2024 r. poz. 928). Jej celem jest wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 roku dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE L 305 z 26.11.2019, s. 17 ze zm.). Jak się okazuje, nowe przepisy są kluczowe także w kontekście zamówień publicznych.

Zakres ochrony wynikający z ustawy

Według art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie sygnalistów, naruszenie prawa to działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem dotyczące zamówień publicznych. Co ważne, ustawa ta ma szerszy zakres niż dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937, obejmując również naruszenia dotyczące zamówień wyłączonych spod ustawy – Prawo zamówień publicznych,  m.in.  takie, których wartość jest mniejsza niż 130 000 zł. Tak szeroki zakres jest według ustawodawcy uzasadniony zasadą przejrzystości systemu zamówień publicznych i ochrony sygnalistów.

Z drugiej strony, na mocy art. 5 ust. 2 ustawy o ochronie sygnalistów, jej przepisy nie mają zastosowania do naruszeń w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa, zgodnie z art. 7 pkt 36 ustawy – Prawo zamówień publicznych, umów offsetowych oraz innych środków podejmowanych w celu ochrony podstawowych interesów bezpieczeństwa państwa na podstawie art. 346 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Wyłączenie to jest zgodne z dyrektywą i zapewnia, że sprawy związane z bezpieczeństwem narodowym pozostają pod jurysdykcją państw członkowskich.

Wpływ ustawy o ochronie sygnalistów na zamówienia publiczne

Jednym z głównych celów ustawy o ochronie sygnalistów jest zwiększenie przejrzystości i uczciwości w procesach zamówień publicznych. Dzięki wprowadzeniu mechanizmów ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa, potencjalne nadużycia i nieprawidłowości będą szybciej i skuteczniej identyfikowane. Sygnaliści, wiedząc, że są chronieni przed represjami, będą bardziej skłonni do zgłaszania przypadków korupcji, konfliktów interesów czy niezgodności z prawem.

Przedsiębiorstwa i instytucje publiczne są zobowiązane do wprowadzenia procedur umożliwiających bezpieczne zgłaszanie naruszeń oraz ochronę sygnalistów. To oznacza, że muszą one stworzyć i utrzymać systemy, które zapewniają poufność i bezpieczeństwo zgłaszających, a także reagować na zgłoszenia w sposób przejrzysty i zgodny z prawem. W rezultacie zwiększa się odpowiedzialność podmiotów za przestrzeganie przepisów, co wpływa na podniesienie standardów etycznych i prawnych w zamówieniach publicznych.

Podsumowanie

Wprowadzenie ustawy o ochronie sygnalistów to kolejny krok w stronę zwiększenia przejrzystości i uczciwości w zamówieniach publicznych. Rozszerzony zakres ochrony, obejmujący również zamówienia wyłączone spod stosowania ustawy Pzp, zwiększenie odpowiedzialności przedsiębiorstw oraz uzasadnione wyłączenia dotyczące obronności i bezpieczeństwa, mają na celu stworzenie bardziej transparentnego i etycznego środowiska zamówień publicznych w Polsce. Dlatego istotne jest, nie tylko ze względu na stosowanie procedur zamówień publicznych, aby już teraz rozpocząć wdrożenie procedury dotyczącej stosowania przepisów ustawy o ochronie sygnalistów.