Roszczenie o odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy w przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy

W polskim porządku prawnym dopuszczalna jest możliwość zastrzeżenia zakazu konkurencji wobec byłego pracownika za okres po ustaniu stosunku pracy, przewidującego zarazem w rekompensacie zapłatę stosownego odszkodowania. Stosownie zaś do regulacji ustawy upadłościowej w sytuacji upadłości pracodawcy, syndyk może odstąpić z dniem ogłoszenia upadłości od umowy o zakazie konkurencji, co istotne – bez prawa do odszkodowania.

Znamiennym jest, iż ani ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.- Kodeks pracy (dalej jako: „k.p.”), ani przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (dalej jako: „p.u.”) nie odnoszą się wprost do kwestii wpływu upadłości pracodawcy na umowy o zakazie konkurencji, w przypadku gdy syndyk od takowej umowy nie odstąpi.

W jaki zatem sposób były pracownik może dochodzić roszczeń z tytułu zakazu konkurencji obowiązującego po ustaniu stosunku pracy w przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy?

W temacie tym wypowiedział się m.in. Sąd Okręgowy w Katowicach, XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w postanowieniu z dnia 4 kwietnia 2023 r., sygn. akt XI Pz 4/23, którego stanowisko przedstawiamy poniżej.

Ustanie przyczyn uzasadniających istnienie zakazu konkurencji, a uprawnienie syndyka do odstąpienia od umowy

Na podstawie art. 101(2) k.p. pracownik może zobowiązać się względem pracodawcy, że nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej ani świadczył pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną, również w okresie po rozwiązaniu stosunku pracy, za stosownym odszkodowaniem.  

Wobec upadłości pracodawcy, a więc zasadniczo zakończenia prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, dojdzie do sytuacji, w której ustaną przyczyny uzasadniające nałożenie zakazu konkurencji przez upadłego pracodawcę na byłego pracownika.

Ustawodawca, zabezpieczając tym samym interes prawny upadłego (a pośrednio i jego wierzycieli), mocą art. 110a p.u., uprawnił syndyka do możliwości odstąpienia z dniem ogłoszenia upadłości od umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101(2) k.p., bez prawa do odszkodowania.

Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji wierzytelnością w stosunku do masy upadłości

Syndyk może, ale nie musi odstępować od umowy zakazu konkurencji. Taka sytuacja może mieć miejsce, wtedy gdy dłużnik kontynuuje prowadzenie działalności gospodarczej do czasu jej całkowitego zakończenia i rozpoczęcia procedury definitywnej likwidacji masy upadłości. Nieodstąpienie od umowy o zakazie konkurencji wywoływać będzie ten skutek, że zobowiązania z tego tytułu powstałe za okres po dacie ogłoszenia upadłości stanowić będą zobowiązania masy upadłości.

O powyższym świadczy art. 230 ust. 2 p.u. wskazując na zobowiązania wchodzące do masy upadłości, w skład której w szczególności wchodzą należności ze stosunku pracy przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości. Niewątpliwie, roszczenie z tytułu odszkodowania przysługującego pracownikowi za nałożony na niego zakaz konkurencji w okresie po ustaniu stosunku pracy zaliczyć należy do należności za stosunku pracy.

Dochodzenie odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji w postępowaniu wszczętym wobec syndyka

Jednocześnie, wyłączony z zastosowania zostanie art. 99 p.u., wobec którego art. 110a p.u. stanowi lex specialis. Tym samym, niewłaściwą drogą dochodzenia odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy byłoby zgłoszenie wierzytelności syndykowi, tak jak to stanowi art. 99 p.u.

Co istotne, zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym nie podlegają wierzytelności w stosunku do masy upadłości. Nie podlegają one ustaleniu w trybie postępowania upadłościowego tzn. nie są umieszczane na liście wierzytelności.

Jak zatem były pracownik objęty zakazem konkurencji winien dochodzić swych należności od upadłego pracodawcy? Wobec nieskorzystania przez syndyka z uprawnienia odstąpienia od umowy zakazu konkurencji, założyć można, iż syndyk świadomy jest istnienia i wysokości roszczenia byłego pracownika, a tym samym winien wypłacać odszkodowanie na bieżąco zgodnie z treścią zawartej umowy w przedmiocie zakazu konkurencji.

Jeżeli jednak istnienie lub wysokość wierzytelności okaże się między stronami sporna, to dochodzenie jej odbywa się w trybie odpowiedniego powództwa wytoczonego przeciwko albo przez masę upadłości tj. syndyka.

Natomiast, w zakresie dochodzenia należności przez byłego pracownika powstałych z tytułu zakazu konkurencji jeszcze przed ogłoszeniem upadłości pracodawcy, należności te nie wymagają zgłoszenia, a umieszczane są na liście wierzytelności z urzędu oraz podlegają spełnieniu systematycznie w ramach podziału funduszy masy upadłości.