Przepisy covid wydłużają kadencję działaczy związkowych i SIP

19 sierpnia 2021 r. weszły w życie przepisy wydłużające kadencję m.in. organów związków zawodowych oraz społecznych inspektorów pracy. Przewidują one możliwość ich dalszego funkcjonowania w okresie stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego, jeśli wybory do nich z powodu tych stanów nie mogą zostać przeprowadzone.

Zakres ochrony

Zgodnie z art. 14i ustawy covid-19[1] kadencja organu statutowego związku zawodowego oraz społecznego inspektora pracy ulega przedłużeniu do czasu wyboru organu na nową kadencję, jednak nie dłużej niż do 90 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Dotyczy to jednak jedynie sytuacji, gdy kadencja dotychczasowego organu upływa w okresie stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 lub do 30 dni po odwołaniu danego stanu i w związku z obowiązywaniem tego stanu brak jest możliwości przeprowadzenia wyborów. Uzasadnienie regulacji wskazuje, że wygaśnięcie kadencji organów statutowych związków zawodowych i społecznych inspektorów pracy przy braku możliwości organizacji i przeprowadzenia wyborów na nową kadencję, spowoduje ich paraliż.

Skutki dla pracodawców

Istotnym jest, że członkom organów zakładowej organizacji związkowej przysługuje szczególna ochrona trwałości stosunku pracy. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o związkach zawodowych, bez zgody zarządu działającej u pracodawcy zakładowej organizacji związkowej nie może on wypowiedzieć ani rozwiązać umowy ze wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem ani też jednostronnie pogorszyć jego warunków zatrudnienia.

W odniesieniu zaś do Społecznego Inspektora Pracy (SIP), pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nim umowy o pracę w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu. Ochronę taką wyłączają jedynie przesłanki do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia. Niemożliwe jest również wypowiedzenie warunków zatrudnienia SIP na niekorzyść, chyba że konieczne, chyba że stanie się to konieczne ze względu na:

• wprowadzenie nowych zasad wynagradzania ogółu pracowników za lub grupy, do której SIP należy;
• stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez Społecznego Inspektora utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.

Brak automatyzmu?

Zastosowanie nowego przepisu może rodzić praktyczne problemy. Wynikać mogą one przede wszystkim z warunku, jaki stawia, polegającego na braku możliwości przeprowadzenia wyborów do organów związku zawodowego lub na stanowisko SIP. Niewątpliwie bowiem, jeśli przeszkody takie się nie pojawiają (w szczególności, jeśli statut związku nie wyłącza możliwości zdalnego wyłonienia członków organu), działacz związkowy nie powinien korzystać z wydłużonej ochrony – nawet wówczas, gdy nowych władz nie wyłoniono.

Ciężar dowodzenia, że do przeszkód tych faktycznie doszło leżeć powinien po stronie społecznej, jako wywodzącej z tego faktu skutek prawny w postaci wydłużonej kadencji, a co za tym idzie, również szczególnej ochrony stosunku pracy.

Nadto, nowy przepis nie reguluje, od jakiego momentu liczyć należy jej stosowanie, tj. czy dotyczy ona tylko członków organów i społecznych inspektorów pracy, których kadencje upływają po 19 sierpnia, czy też począwszy od dnia ogłoszenia stanu epidemii w marcu 2020 r., co rodzić może wątpliwości interpretacyjne.

Tym samym szczególnie problematyczne stać mogą się przypadki, w których ochrona działaczy związkowych lub Społecznego Inspektora Pracy ustała na gruncie dotychczasowych przepisów, a następnie (przed wejściem w życie analizowanej ustawy) ich stosunek pracy został rozwiązany lub zawarte zostało wypowiedzenie zmieniające pogarszające warunki zatrudnienia tychże osób. Taka sytuacja generować może z pewnością wątpliwości co do ewentualnego podważenia rozwiązania lub zmiany stosunku pracy i retroaktywnej ochrony na podstawie przepisu szczególnego.

Zaznaczyć należy, że ustawa zmieniająca nie zawiera przepisów przejściowych. Tym samym, zgodnie z zasadą, iż prawo nie działa wstecz, jedyną racjonalną interpretacją wydaje się tak, że objęci szczególną ochroną wynikającą z art. 14i ustawy covid zostać mogą jedynie działacze związkowi i społeczni inspektorzy pracy, których ochrona wynikająca odpowiednio z ustawy o związkach zawodowych i ustawy o społecznej inspekcji pracy ustała po dniu wejścia w życie omawianego przepisu.

[1] Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych