Nowy ład w prawie pracy

Zamierzenia rządu związane z tzw. Nowym Polskim Ładem dotyczą wielu sfer życia gospodarczego, w tym również sektora zatrudnienia. W większości pozostają one zapowiedziami, które dopiero poddane mają zostać procesowi legislacyjnemu.

Co zatem „Polski Ład” oznacza dla pracodawcy i pracowników?

Wliczanie stażu pracy zatrudnionych

Od 1 stycznia 2022 r. obowiązywać ma dodany do Kodeksu Pracy przepis, zgodnie z którym „Pracodawca jest obowiązany wliczać do okresów, od których zależą świadczenia lub uprawnienia pracownika również poprzednio zakończone okresy prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, lub współpracy przy wykonywaniu tej działalności, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia społeczne”.

Oznacza to, że zaliczenie tego okresu będzie wpływało na szereg uprawnień wynikających z tzw. zakładowego stażu pracy. Można wymienić tu w szczególności: wymiar urlopu wypoczynkowego, uprawnienia do uzyskania nagrody jubileuszowej czy wysokość odprawy z tytułu zwolnień grupowych.

Nadto, zwraca się uwagę, że jeśli pracownikami staną się osoby uprzednio pozornie samozatrudnione w danym podmiocie, pracodawcy powinni liczyć się z ich potencjalnymi roszczeniami m.in. o zaległy urlop wypoczynkowy.

Z planowanej regulacji zostały wyłączone osoby, które współpracowały dotychczas z danym podmiotem na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło) nie prowadząc działalności gospodarczej.

Stanowisko ZUS

Swoją opinię do projektu ustawy nowelizującej KP przedstawił m.in. ZUS, wskazując, że: „Przyjęcie projektu w proponowanym brzmieniu może się wiązać nie tylko ze zwiększonymi obciążeniami finansowymi pracodawców, których wielkość trudno jest dziś przewidzieć, ale również z dużymi roszczeniami wypłat nienaliczonych dotychczas i niezrealizowanych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy wraz z odsetkami”.

Roszczenia tego typu podlegają 3-letniemu okresowi przedawnienia.

Ryzyko samozatrudnionych

Proponowane w ramach Polskiego Ładu rozwiązanie spowoduje, że ZUS uzyska informacje na temat osób, które uznać można za samozatrudnione jedynie pozornie z uwagi chociażby na wystawianie tylko jednej faktury miesięcznie – na rzecz tego samego podmiotu. ZUS będzie miał dostęp do jednolitych plików kontrolnych (JPK), które przedsiębiorcy – podatnicy VAT mają obowiązek przesyłać co miesiąc do urzędu skarbowego. Tam zaś przedsiębiorca zamieszcza informacje na temat wszystkich wystawionych przez siebie faktur. Jeśli natomiast w JPK będzie widniał ten sam podmiot, który następnie stanie się płatnikiem składek danej osoby, ZUS będzie mógł wydać decyzję, że relacja ta przez cały okres współpracy miała charakter stosunku pracy i w ten sposób podlegała obowiązkowi ubezpieczeniowemu. To zaś będzie oznaczało konieczność uregulowania przez płatnika (pracodawcę) zaległych składek wraz z odsetkami – maksymalnie do 5 lat wstecz – jeśli co najmniej tyle trwała wcześniejsza współpraca.

Wynika to z faktu, że przedsiębiorca pozostający w tzw. samozatrudnieniu odprowadza zryczałtowane składki, nie zaś uzależnione od swoich faktycznych przychodów. Tę różnicę więc pracodawca będzie musiał pokryć – w odniesieniu do zaległych składek należnych od płatnika oraz ubezpieczonego. Dodatkowo pracownikowi, o ile wystąpi on do pracodawcy z takim roszczeniem, będą przysługiwały zaległe świadczenia pracownicze wraz z odsetkami, jak chociażby w zakresie uprawnień urlopowych, nagród jubileuszowych itp.

Odpowiedzialność karna

Sytuacja ta rodzić może również konsekwencje na płaszczyźnie karnej. Jeśli bowiem przedsiębiorca – pracownik uwiarygodni przymuszenie go przez pracodawcę do założenia działalności gospodarczej, ten ostatni może ponieść również odpowiedzialność karną z art. 218 § 1a KK.

Zgodnie tym przepisem, kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przedawnienie karalności takiego przestępstwa wynosi 10 lat.

Projekt przepisu nie został jeszcze uchwalony przez parlament – nie jest znany jego ostateczny kształt ani termin wejścia w życie.

Kod zawodu

Od 16 maja 2021 r. w dokumencie zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego znaleźć musi się kod wykonywanego przez ubezpieczonego zawodu. Wskazuje się tu na ryzyko, że w ten sposób organ rentowy zamierza powrócić do tzw. testu przedsiębiorcy. Polegać to może w szczególności na wyłonieniu do kontroli osoby wykonujące zawody, w których prawdopodobieństwo skutecznego zakwestionowania prowadzonej działalności jest według niego wyższe (np. branża IT, branża kreatywna).

Zgodnie z informacjami podawanymi przez Zakłada Ubezpieczeń Społecznych, przepisy nie wprowadzają wymogu uzupełnienia informacji o kodzie zawodu w odniesieniu do osób zgłoszonych już do ubezpieczeń. Nowy obowiązek dotyczy tylko ubezpieczonych zgłaszanych do ZUS od 16 maja 2021 r.

W przypadku ubezpieczonych, którzy zostaną zgłoszeni po 15 maja 2021 r., już z kodem zawodu, w razie zmiany właściwego dla ubezpieczonego kodu zawodu płatnik powinien zgłosić tę zmianę na formularzu ZUS ZUA lub ZUS ZZA. Informacja o nowym kodzie zawodu zostanie zewidencjonowana od dnia złożenia takiego zgłoszenia. W takim przypadku obowiązują ogólne zasady, które nakazują zawiadamianie ZUS o wszelkich zmianach w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu.

Obowiązek dotyczy płatników składek zgłaszających do ubezpieczeń, np. pracowników czy zleceniobiorców, ale także osób samozatrudnionych. Są one bowiem zarówno płatnikami składek, jak i ubezpieczonymi.

Uregulowanie pracy zdalnej

Pojawiają się kolejne zmiany w projekcie przepisów Kodeksu Pracy w zakresie pracy zdalnej. Przewidują one przede wszystkim:

  • ograniczenie możliwości jednostronnego polecenia pracownikowi wykonywania pracy zdalnej z uwagi na BHP tylko, gdy dochowanie bezpiecznych warunków pracy nie jest możliwe z powodu siły wyższej;
  • obowiązek cofnięcia polecenia wykonywania pracy zdalnej w przypadku zmiany warunków lokalowych i technicznych pracownika na uniemożliwiające wykonywanie pracy zdalnej;
  • nieograniczone czasowo uprawnienie pracownika i pracodawcy do wiążącego wniosku o zaprzestanie pracy zdalnej i powrót do poprzednich warunków;
  • zwolnienie od podatku dochodowego od osób fizycznych ekwiwalentu lub ryczałtu wypłacanego pracownikowi zdalnemu.
  • rozszerzenie możliwości okazjonalnego świadczenia pracy zdalnej z dotychczasowych 12 do 24 dni w roku kalendarzowym.

Założenia pozostałych zmian

Poza wyżej opisanymi zmianami, Polski Ład zakłada również m. in.:

  • uelastycznienie czasu pracy pracowników sprawujących opiekę nad małoletnimi dziećmi;
  • obowiązek doliczenia do opodatkowania (ze skutkiem wstecz) ujawnionych należności wypłacanych zatrudnionym ponad określone w umowie;
  • obowiązek uzasadniania kwot wynagrodzeń w największych podmiotach (co prowadzić ma do likwidacji luk płacowych).

Szczegółowa treść tychże propozycji ani moment ich wejścia w życie, nie jest są obecnie znane.