Gwarancja zapłaty za wykonane roboty budowlane
Czym jest gwarancja zapłaty?
Instytucja gwarancji zapłaty została określona w art. 649 (1) Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którym inwestor zobowiązany jest do udzielenia wykonawcy gwarancji zapłaty, w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Użyte przez ustawodawcę sformułowanie „robót budowlanych” oznacza, że z żądaniem ustanowienia gwarancji zapłaty wystąpić mogą jedynie te podmioty, które w oparciu o umowę wykonują prace zmierzające do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej. Oznacza to, że z żądaniem ustanowienia gwarancji zapłaty nie można wystąpić, jeśli przedmiot umowy nie spełnia kryteriów uznania za roboty budowlane. Gwarancja zapłaty stanowi zatem w odniesieniu do robót budowlanych kontraktowe zabezpieczenie wykonawcy przed nierzetelnym kontrahentem.
Kiedy możliwe jest skorzystanie z gwarancji zapłaty?
Z gwarancji zapłaty wykonawca może skorzystać już w dniu zawarcia umowy o roboty budowlane. Podkreśla się przy tym, że skierowanie w stosunku do inwestora żądania ustanowienia gwarancji zapłaty nie jest uzależnione od wymagalności roszczeń ze strony wykonawcy. Oznacza to, że nawet jeśli wykonawca nie wykonał jeszcze choćby części przedmiotu umowy, jest uprawniony do żądania od inwestora ustanowienia gwarancji zapłaty. Należy jednak pamiętać, że wykonawca musi wyznaczyć inwestorowi odpowiedni termin na ustanowienie gwarancji zapłaty, który nie może być krótszy niż 45 dni.
W jaki sposób następuje ustanowienie gwarancji zapłaty?
Wykonawca w celu uzyskania od inwestora gwarancji zapłaty, zobowiązany jest do złożenia stosownego oświadczenia, w którym zażąda jej ustanowienia. Z przepisów kodeksu cywilnego nie wynika przy tym obowiązek zachowania szczególnej formy oświadczenia, niemniej oświadczenie takie powinno być na tyle precyzyjne i jasne by nie budziło wątpliwości, że wykonawca domaga się takiej gwarancji.
W jakiej formie może być ustanowiona gwarancja zapłaty?
Gwarancja zapłaty może być ustanowiona w formie gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, a także akredytywy bankowej lub poręczenia bankowego udzielonego na zlecenie inwestora. W braku odmiennego postanowienia umowy o roboty budowlane wykonawca nie może jednak żądać udzielenia zabezpieczenia w ściśle określony sposób. Wybór jednego z czterech wyżej wymienionych świadczeń, którego spełnienie prowadzi do wykonania zobowiązania przez inwestora polegającego na zapewnieniu udzielenia gwarancji zapłaty, należy w tym przypadku do inwestora, a nie wykonawcy.
Jakie są koszty ustanowienia gwarancji zapłaty?
W myśl art. 649 (1) § 3 Kodeksu Cywilnego udokumentowane koszty zabezpieczenia wierzytelności o zapłatę wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych strony ponoszą w równych częściach. Zgodnie z dominującym poglądem podnoszonym w piśmiennictwie oraz w orzecznictwie sądów wskazuje się jednak, że obowiązek zabezpieczenia wierzytelności o zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane obciąża inwestora – w praktyce zatem najpierw on ponosi wszystkie wiążące się z tym koszty, a dopiero później może domagać się od wykonawcy stosownego zwrotu poniesionych z tego tytułu kosztów.
Czy inwestor lub wykonawca mogą umownie wyłączyć kodeksową gwarancję zapłaty?
Kodeksowa gwarancja zapłaty nie może być umownie wyłączona – w treści art. 649 (2) § 2 Kodeksu Cywilnego ustawodawca zastrzegł, że w umowie pomiędzy inwestorem a wykonawcą nie można wyłączyć, ani ograniczyć prawa wykonawcy do żądania od inwestora gwarancji zapłaty.
Co, jeśli inwestor lub wykonawca nie zgodzą się na ustanowienie gwarancji zapłaty?
Jeżeli wykonawca nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Wówczas, po upływie zakreślonego przez wykonawcę terminu, będzie on również uprawniony do powstrzymania się od dalszego wykonywania robót budowlanych, bez ponoszenia z tego tytułu żadnej odpowiedzialności kontraktowej. Zatem w przypadku odmowy ustanowienia przez inwestora gwarancji zapłaty, wykonawca może – nie ponosząc z tego tytułu żadnej odpowiedzialności – odstąpić od umowy, a także wciąż żądać należnego mu wynagrodzenia z tytułu wykonanych robót budowlanych. Ponadto w orzecznictwie dominuje pogląd podkreślający, że wykonawca może żądać zapłaty pełnego wynagrodzenia umownego, pomimo tego, że nie wykonał całości przedmiotu umowy o roboty budowlane oraz bez względu na to, czy w umowie zastrzeżono wynagrodzenie ryczałtowe, czy kosztorysowe. Wykonawca zobowiązany jest jednak wykazać, że przez cały okres umowny był gotowy do wykonywania robót, czyli posiadał stosowne zasoby osobowe i środki finansowe na ten cel.
Jakie są ryzyka związane ze skierowaniem żądania ustanowienia gwarancji zapłaty?
Instytucja gwarancji zapłaty, pomimo stosownej nazwy, nie daje stuprocentowej pewności zapłaty wynagrodzenia należnego wykonawcy. Wystosowanie względem inwestora przez wykonawcę żądania ustanowienia gwarancji zapłaty może negatywnie wpłynąć na relacje pomiędzy inwestorem a wykonawcą, toteż mechanizm ten powinien być stosowany w ostateczności. W przypadku odmowy ze strony inwestora wykonawca może jednak odstąpić od umowy i – po spełnieniu przesłanek opisanych we wcześniejszej części artykułu – nadal domagać się zapłaty należnego mu wynagrodzenia, w tym również pełnego wynagrodzenia, bez względu na to, czy wykonawca wykonał przedmiot umowy w całości.
Podsumowanie
Gwarancja zapłaty pozostaje istotnym, lecz często pomijanym w stosunkach gospodarczych narzędziem, które może uchronić podmioty z branży budowlanej przed stratami finansowymi. Skierowanie przez wykonawcę do inwestora żądania ustanowienia gwarancji zapłaty może również doprowadzić do tego, że inwestor w celu załagodzenia sporu, zapłaci wykonawcy należne mu wynagrodzenie umowne, tym samym wywołując zamierzony efekt. Dzięki tej instytucji wykonawcy mają możliwość uzyskania należnego wynagrodzenia za wykonane prace lub – w razie niewyrażenia zgody przez inwestora – na odstąpienie od umowy bez ponoszenia z tego tytułu konsekwencji, co w wielu przypadkach pozostaje dla wykonawców korzystne.